Mã đầu cầm (Morin Khuur) là một loại nhạc cụ truyền thống của Mông Cổ. Khi sinh con, lạc đà mẹ phải trải qua nỗi đau đớn khủng khiếp đến mức đôi khi lạc đà mẹ không tiếp nhận đàn con, dù lạc đà mới sinh rất nhỏ và gần như không thể đi lại. Nếu không được bú sữa mẹ trong ba ngày thì lạc đà con không thể sống sót nổi. Do đó, những người chăn lạc đà đã chơi những giai điệu thê lương bằng mã đầu cầm để an ủi lạc đà mẹ. Khi nghe thấy tiếng đàn, lạc đà mẹ sẽ rơi nước mắt và cho con non bú sữa.
Cho đến khi một sinh linh chào đời, người mẹ phải trải qua những cơn đau đớn vô cùng. Song, nỗi đau chưa kết thúc ở việc sinh nở thôi đâu. Quá trình nuôi con bằng sữa mẹ cũng chưa bao giờ là dễ dàng. Người mẹ chỉ ăn những thức ăn tốt cho sức khỏe của con; ngoài ra, người mẹ còn phải đối mặt với nỗi đau không thể tả nổi do đau nhức bầu ngực. Mặc cho mẹ chịu đau đớn, đứa con vẫn bình yên bú sữa từ ngực mẹ. Có thức ăn nào hoàn thiện cho em bé bằng sữa mẹ chăng? Vì vậy, ngay cả khi bản thân thật vất vả, mẹ vẫn muốn cho con bú.
Thực phẩm lý tưởng nhất trong số những thức ăn mà con người hấp thụ được gọi là siêu thực phẩm. Siêu thực phẩm là thực phẩm chứa tất cả các chất dinh dưỡng cần thiết cho con người. Song, không có thực phẩm nào chúng ta ăn là hoàn thiện cả. Chỉ có một vài siêu thực phẩm gần đạt đến mức hoàn thiện thôi.
Sữa là một trong những siêu thực phẩm mà chúng ta tiêu thụ, dù trong sữa thiếu một số chất dinh dưỡng như sắt, vitamin A và vitamin D. Tuy nhiên, vì sữa chứa hầu hết các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể con người như chất đạm (protein), chất đường bột (cabohydrate), chất béo, khoáng chất và vitamin, đồng thời có tỷ lệ các thành phần lý tưởng nhất nên sữa được đánh giá là loại siêu thực phẩm hoàn thiện nhất so với bất kỳ loại thực phẩm nào trong tự nhiên. Vì vậy, sữa được khuyên dùng cho trẻ sơ sinh và trẻ đang phát triển, là những đối tượng cần thiết chế độ dinh dưỡng cân bằng.
Song, có một loại thực phẩm còn hoàn thiện hơn cả sữa. Đó là “sữa mẹ” mà em bé nhận được từ mẹ khi mới chào đời. Sữa mẹ là thực phẩm lý tưởng nhất vì giàu chất dinh dưỡng cho bé. Thực chất, sữa động vật cũng là sữa của động vật mẹ dùng để nuôi con, nên cũng có thể gọi đó là siêu thực phẩm. Vậy trong sữa mẹ chứa đựng bí mật gì?
Sữa mẹ thường chỉ về sữa được tiết ra từ tuyến vú của người phụ nữ mang thai vào cuối thai kỳ và sau khi sinh. Sữa mẹ là thức ăn duy nhất mà trẻ sơ sinh có thể hấp thụ, và các chất dinh dưỡng có trong sữa mẹ ở dạng và tỷ lệ mà trẻ sơ sinh có thể hấp thụ tốt nhất. Giống như trong sữa bò, protein trong sữa mẹ là casein1 và whey2.
1. Casein là loại protein chủ yếu được tìm thấy trong sữa của động vật có vú, chiếm 80% lượng protein trong sữa bò và 20-45% trong sữa mẹ.
2. Whey là chất lỏng còn lại sau khi sữa được làm đông và lọc bằng cách thêm axit hoặc chất đông tụ. Trong whey chứa đường lactose, lactalbumin, lactoglobulin và các khoáng chất. Lactoglobulin chứa immunoglobulin (kháng thể) và có hàm lượng đặc biệt cao trong sữa mẹ.
Tuy nhiên, tỷ lệ casein và whey trong sữa mẹ là 6:4, trong sữa bò là 8:2. Nhờ tỷ lệ whey cao hơn nên sữa mẹ dễ hấp thụ hơn sữa bò. Ngoài ra, riêng với casein thì sữa bò chứa nhiều α (alpha) casein, trong khi sữa mẹ là β (beta) casein nên mức độ hấp thụ sữa mẹ tốt hơn sữa bò. Bên cạnh protein, sữa mẹ còn chứa lượng đường lactose nhiều hơn sữa bò khoảng 30% nhằm giúp tăng cường hấp thụ canxi. Hơn nữa, đường lactose trong sữa mẹ ít gây dị ứng hơn đường lactose trong sữa bò.
Điều đáng ngạc nhiên hơn là thành phần dinh dưỡng và lượng sữa mẹ thay đổi theo thời kỳ tăng trưởng của trẻ sơ sinh. Sữa mẹ có ba giai đoạn khác biệt rõ rệt là sữa non, sữa chuyển tiếp và sữa trưởng thành.
Sữa non là giai đoạn đầu tiên của sữa mẹ, xuất hiện vào nửa cuối của thai kỳ và kéo dài 3 đến 4 ngày sau khi sinh, có màu vàng chanh đậm. Lượng sữa non tuy không nhiều nhưng chứa hàm lượng protein và canxi đặc biệt cao.
Nguyên nhân sữa non giàu protein là vì có chứa nhiều immunoglobulin dưới dạng protein. Immuniolobulin là các kháng thể được truyền từ người mẹ sang trẻ sơ sinh và cung cấp khả năng miễn dịch thụ động3 giúp trẻ chống lại nhiều loại bệnh do tiếp xúc với môi trường bên ngoài. Nói một cách ngắn gọn, sữa non giống như liều vắc xin đầu tiên chúng ta được tiêm khi mới chào đời. Ngoài ra, sữa non còn chứa taurine, DHA và axit arachidonic cần thiết cho sự phát triển của não bộ và dây thần kinh, đồng thời là kho báu chứa các thành phần dinh dưỡng thiết yếu cho sự phát triển ban đầu của trẻ sơ sinh.
3. Khi tiếp xúc với mầm bệnh sống hoặc virút, con người có thể phát bệnh nhưng đồng thời cũng có được sự miễn dịch. Kết quả là khi nhiễm bệnh trở lại, hệ thống miễn dịch sẽ nhanh chóng phản ứng trên khắp cơ thể. Trong suốt thai kỳ, những bộ nhớ như vậy về hệ thống miễn dịch của người mẹ được truyền vào máu của thai nhi. Điều này được gọi là miễn dịch thụ động.
Theo thời gian, sữa non được thay thế bằng sữa trưởng thành thông qua giai đoạn sữa chuyển tiếp kéo dài khoảng 2 tuần. Sữa trưởng thành là sữa cuối cùng, có màu trắng đục, thường xuất hiện sau khi sinh 14 ngày. Giai đoạn này lượng sữa sẽ tăng lên nhiều. Ở giai đoạn sữa trưởng thành, tỷ lệ các thành phần trong sữa được điều chỉnh có chút khác so với sữa non giúp cho bé phát triển toàn diện. Hàm lượng carbohydrate (lactose) và chất béo tăng lên, nhằm cung cấp năng lượng cần thiết cho quá trình trao đổi chất và tăng trưởng của trẻ. Bằng cách này, thành phần của sữa mẹ sẽ thay đổi để phù hợp với giai đoạn tăng trưởng của trẻ.
Các chuyên gia về sữa mẹ cho rằng nếu trẻ sinh non thì những thành phần trong sữa mẹ sẽ được điều chỉnh phù hợp cho sự phát triển của trẻ sinh non. Thành phần có trong sữa mẹ cũng thay đổi theo khí hậu. Sữa của người mẹ sống ở xứ nóng có hàm lượng nước cao hơn, còn sữa của người mẹ sống ở xứ lạnh lại có hàm lượng chất béo cao hơn.
Như vậy, tuy sữa mẹ là thức ăn hoàn thiện nhất cho dành trẻ nhỏ, nhưng nó có ý nghĩa còn hơn cả là một loại thực phẩm. Đối với em bé đã ra khỏi bụng mẹ, là nơi an toàn nhất, mọi môi trường đều trở nên tình huống xa lạ và bất an. Trong môi trường như thế này, thời điểm em bé ổn định được cảm xúc nhất chính là lúc bú sữa mẹ. Tuy không được như trong bụng mẹ, nhưng ít nhất, vòng tay của mẹ chính là nơi em bé cảm thấy thoải mái nhất.
Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) báo cáo rằng trẻ được bú mẹ không chỉ khỏe mạnh hơn về thể chất mà còn hòa đồng hơn và ổn định hơn về mặt cảm xúc so với trẻ được bú bình. Vì lý do này, vào năm 2011, WHO đã đưa ra thông báo khuyến khích mọi người trên khắp thế giới cho con bú đến 6 tháng tuổi.
Trên thực tế, việc cho con bú không chỉ tốt cho trẻ vì trẻ được cung cấp đủ sữa mà còn mang lại lợi ích cho cả mẹ nữa. Giới học thuật (dựa trên Khảo sát tiêm chủng quốc gia theo hệ thống thu thập dữ liệu điện tử của Bộ Y tế và dịch vụ nhân sinh năm 2008) báo cáo rằng việc cho con bú giúp đẩy nhanh quá trình hồi phục sau sinh và giảm nguy cơ mắc ung thư vú, ung thư tử cung, ung thư buồng trứng và bệnh tiểu đường. Trên hết, việc cho con bú gia tăng sự bài tiết oxytocin4 có biệt danh là “hormone tình yêu” và thúc đẩy tình mẫu tử. Tình mẫu tử này đóng vai trò quan trọng trong việc biến người “phụ nữ” thành người “mẹ” có thể che chở và nuôi dưỡng con cái.
4. Oxytocin là hormone sinh lý thần kinh giúp co thắt tử cung, tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình sinh nở và tiết sữa mẹ. Không chỉ trong thời kỳ mang thai mà ngay cả sau khi sinh, oxytocin vẫn được tiết ra khi người mẹ tiếp xúc da thịt và cho con bú, tạo nên sự thân mật và tình mẫu tử dành cho con.
Trong số các loài động vật có vú cho con bú, con người phụ thuộc rất nhiều vào mẹ. Đối với em bé vừa rời khỏi thế giới an toàn trong bụng mẹ để bước ra thế giới đầy mầm bệnh, sữa mẹ là nguồn dinh dưỡng hoàn hảo nhất và là kháng sinh tự nhiên chống lại vi khuẩn có hại cho bé. Em bé có thể duy trì sự sống và lớn lên là nhờ vào sữa mẹ. Vậy tại sao Đức Chúa Trời đã hầu cho loài người nhận được tình yêu thương lớn lao dường ấy từ người mẹ?
“Đàn bà há dễ quên con mình cho bú, không thương đến con trai ruột mình sao? Dầu đàn bà quên con mình, ta cũng chẳng quên ngươi.” Êsai 49:15
“hầu cho các ngươi sẽ được bú và no bởi vú của sự yên ủi nó;… Ta sẽ yên ủi các ngươi như mẹ yên ủi con, và ấy là tại trong Giêrusalem mà các ngươi sẽ được yên ủi.” Êsai 66:11-13
“Nhưng thành Giêrusalem ở trên cao là tự do, và ấy là mẹ chúng ta.” Galati 4:26