Người A thấy người B đang ngủ gật trong giờ làm việc, bèn nghĩ rằng:
“Cậu ấy nói thích xem tivi, chắc là đêm qua cũng xem tivi nên ngủ muộn đây!”
Nhưng thật ra, người B đã không ngủ được vì phải đưa con nhỏ bị bệnh đến phòng cấp cứu lúc sáng sớm.
Việc suy luận nguyên nhân để hiểu về một sự việc nào đó được gọi là “quy kết”. Hiện tượng tâm lý khi quy kết hành vi của người khác mà bỏ qua các yếu tố bên ngoài như hoàn cảnh hay tình huống, và phán đoán bằng yếu tố bên trong như tính cách hoặc động cơ của người đó, được gọi là “lỗi quy kết cơ bản (Fundamental Attribution Error)”. Người A cũng có lúc ngủ gật trong giờ làm việc. Tuy nhiên, khi chính mình làm hành động tương tự, thì lại hợp lý hóa bằng cách đổ lỗi cho tình huống như “do trong văn phòng thiếu ôxy”, “thể lực bị giảm sút vì làm việc quá sức”, v.v…
Nếu không nhận ra lỗi sai như thế, thì sẽ dễ dàng đánh giá người khác một cách tùy tiện, nhưng lại khoan dung với chính mình. Nếu nghĩ về hành động của người khác theo cách “Chắc là có lý do nào đó nên mới làm vậy”, “Có lẽ đó là tình huống không thể tránh khỏi”, chúng ta có thể tránh được lỗi quy kết và nhìn đối phương bằng ánh mắt ấm áp hơn.