1920 онд нэгэн эмэгтэй өөрийгөө Оросын сүүлчийн хууль ёсны хатан хаан Анастасия хэмээн мэдэгджээ. Энэ явдал Большевикийн хувьсгалын үеэр Оросын хааны гэр бүлийг харгис хэрцгийгээр хөнөөснөөс 2 жилийн дараа болсон аж. Анастасия бол Оросын сүүлчийн эзэн хаан болох II Николай хааны дөрвөн гүнж дундаасаа хамгийн их хайрладаг гүнж нь байжээ. Түүний гарч ирсэн явдал Оросын эзэн хааны гэр бүлд тохиолдсон эмгэнэлт явдлыг сануулан, дэлхий нийтийн анхаарлыг татаж байв.
Уг эмэгтэйн нэрийг Анна Андерсон гэдэг байв. Тэрээр эзэн хааны гэр бүлийн нарийн ширийн зүйлийг мэдэж, эзэн хааны гэр бүлийн эелдэг ёс зүйд суралцсан байсан төдийгүй эргэн тойрных нь хүмүүс ч түүнийг гэрчилж байв. Ийнхүү тэрээр маргааны бай болж байлаа. Үнэн мөнөө тогтоолгохын төлөө 37 жил тэмцсэний эцэст 1970 онд Германы дээд шүүхээс “Түүний үнэн худлыг нотлох аргагүй” гэсэн шийдвэр гаргажээ.
Андерсон нас барах хүртлээ өөрийгөө Анастасия мөн хэмээн зүтгэсээр байсан байна. Гэвч 1991 онд эзэн хааны гэр бүлийнхний чандар олдсон бөгөөд өнөөх учир битүүлэг хэрэг явдал шинэ нөхцөл байдалтай тулгарав. Тэдний чандраас гаргаж авсан ДНХ болон Андерсоны ДНХ-г харьцуулан шинжилсний үр дүнд тэд хоорондоо хамааралгүй хүмүүс болох нь тогтоогдсон юм. Энэ бүх үнэн батлагдсан нь ДНХ-н ач тус байлаа.
Менделийн удамшлын хууль
Нялх хүүхдийг сайтар ажиглах юм бол эгдүүтэй хөөрхөн царай нь ээж аавыгаа дуурайсан байдаг. Хүүхэд генийнхээ тэн хагасыг ээжээсээ, тэн хагасыг ааваасаа өвлөн авсан болохоор аргагүй л дээ. Эрт дээр үед хүмүүс бас зарчим зүй тогтлыг нь нарийн сайн ойлгодоггүй байсан хэр нь өөрсдийн туршлагадаа үндэслэн, хүүхэд аав ээжээсээ янз бүрийн онцлог шинж чанаруудыг өвлөн авдгийг мэддэг байжээ. Тиймээс эртний хүмүүс мал амьтан өсгөхдөө эсвэл ургамал ногоо тариалахдаа хамгийн сайн сорт гаргаж авахын тулд сайныг нь сонгож авч эрлийзжүүлдэг байжээ. Тухайн үед генетикийн үзэгдлийн тухайд бүдэг бадаг ойлголттой, хар цагаан бэхийг холихоор сааралтсан өнгө гарч ирдэг шиг эцэг эхийн биеийн шингэн холилдон үр удамдаа дамждаг гэх хэмжээнд л боддог байсан болохоос, энэ талын тодорхой зарчмыг бол мэддэггүй байв.
19-р зуунд Австри улсын Грегор Мендель гэдэг хүн вандуй эрлийзжүүлэх туршилтаараа эцэг эхийн үр хүүхэддээ удамшуулдаг хүчин зүйлс нь өвөрмөц материал хэлбэрээр оршиж байдаг гэсэн дүгнэлт гаргажээ. Түүний судалгаа нь генетикийн хуулиудыг статистик аргаар харуулж, баталгаажуулсан хамгийн анхны судалгаа байжээ.
Менделийн эрлийзжүүлгийн туршилтанд ашигласан вандуйнууд нь дахин давтан “өөртөө тоос хүртээх” замаар ургуулсан цэвэр сортын вандуй байжээ. Мендель эдгээр вандуйнд үзэгдсэн өвөрмөц шинж чанаруудаас вандуйн өнгө, хэлбэр гэх мэт долоон шинж чанарыг нь судалсан байна.
Тэрээр эхлээд цэвэр сортын шар вандуйг цэвэр сортын ногоон вандуйтай эрлийзжүүлжээ. Өмнөх онолын дагуу бол шар ногоон өнгө дундаас цайвар ногоон өнгийн вандуй гарч ирэх ёстой байтал уг туршилтаар шар вандуй л гарч иржээ. Өөрөөр хэлбэл уг хоёр цэвэр сортын вандуйнаас шар ген болон ногоон ген хоёуланг нь гаргасан ч зөвхөн шар шинж чанар нь л илэрсэн байна. Эцэг эхээс өвлөн авсан шинж чанарууд нь аливаа шингэн шиг холилддог биш, харин нийлүүлж ч болдог, салгаж ч болдог өвөрмөц байдлаар үр удамдаа дамждаг аж.
Энэ тохиолдолд эрлийзжүүлсэн вандуйнд илэрч гарсан шар өнгө шиг шинж чанарыг нь “доминант” буюу давамгай чанар гээд, илэрч гараагүй ногоон өнгө шиг шинж чанарыг нь “рецессив” буюу нуугдмал чанар гэдэг байна. Тодорхой нэг генетик шинж чанарыг тодорхойлдог хүчин зүйлс эцэг эхийн аль алинаас нь өвлөгддөг төдийгүй, доминант шинж чанар болон рецессив шинж чанар гэж ялгагддаг байна. Эндээс доминант шинж чанарыг рецессив шинж чанартай харьцуулахад харьцангуй давуу байдлаар харуулсныг нь харж болохоор байна.
Тэгвэл илрээгүй рецессив шинж чанар нь яагаа юм бол? Үүний хариултыг олохын тулд Мендель анхны өөрөө тоос хүртэж гарч ирсэн эрлийз вандуйг дахин өөрөөр нь тоос хүртээжээ. Тэгтэл шар, ногоон вандуй 3:1 харьцаатай ургасан байгаа юм. Рецессив шинж чанар нь алга болсон мэт санагдаж болохоор байгаа ч угтаа бол эцэг эхийн аль алинаас нь рецессив шинж чанар болох ногоон өнгийг л авсан вандуйн дээр ингэж илэрсэн байна.
Генийн их бие ДНХ
Менделийн судалгаа нь хэдийгээр үндэслэлтэй, шинэ эринийг нээсэн нь тодорхой байсан ч тухайн үедээ эрдэм шинжилгээний байгууллагын анхаарлыг татсангүй. Гэвч үүнтэй төстэй асуудлыг сонирхож байсан өөр эрдэмтэд мөн ижил зарчмыг 35 жилийн хойно шинэчлэн боловсруулжээ. Түүнээс хойш эрдэмтэд эсүүдийг удамшлын үүрэгтэй гэж үзсэн Менделийн хэлсэн материалуудыг хайж олоход анхаарлаа төвлөрүүлжээ.
20-р зууны эхээр Америкийн биологич Уолтер Саттон цөм дэх хромосомыг микроскопоор ажиглаж байхдаа нэгэн гайхалтай баримт олж мэджээ. Хромосомууд үргэлж хосоороо байдаг хэр нь гагцхүү нөхөн үржихүйн эсүүдэд (өндгөн эс, эр бэлгийн эс хоёрт) дангаараа оршдог. Тэдгээр нь нөхөн үржих явцдаа бие биенийхээ нөхөн үржихүйн эсийн хромосомтой хосолсон байжээ. Энэ нь Менделийн таамаглаж байсан генетикийн материалын шинж чанартай нийцэж байсан аж. Үүгээр дамжуулан Саттон генетикийн материал хромосомд байдаг гэсэн санааг дэвшүүлжээ. Дараа нь Томас Морган жимсний ялаан дээр хийсэн туршилтаараа генүүд нь хромосом дээр байрладаг болохыг баталсан байна.
Хүний биеийн эсийн цөмд 23 хос хромосом агуулагддаг. Бүдүүн утас шиг харагддаг хромосомыг сунгахад гистон гэх уургийг ороож байдаг ДНХ-г (дезоксирибонуклеины хүчлийг) харж болно. 2 метрийн урттай энэхүү ДНХ нь генийн их бие юм.
0 ба 1 гэсэн хоёр төрлийн тоон эгнээгээр мэдээллийг хадгалдаг компьютер шиг ДНХ ч мөн 4 төрлийн уургийн нийлэгжилтийн мэдээллийг янз бүрийн дарааллаар хадгалдаг. Жишээлбэл гемоглобиныг бүрдүүлдэг уургийн мэдээллийг ДНХ-д 438 хос нийлэгжилт болгон хадгалдаг. Ийм байдлаар уураг нийлүүлэх чадвартай, ДНХ дундаа тодорхой шинж чанарыг төлөөлдөг хэсгийг “ген” гэж нэрлэдэг бөгөөд хүнд ойролцоогоор 30000 орчим ген байдаг. Өнөөгийн байдлаар 3 тэрбум орчим хүний ДНХ дарааллыг уншдаг хүний геномын төслийг боловсруулж дуусгах шатандаа явж байгаа аж. Үүнийг ашиглан генетик өвчний гарал үүслийг тодорхойлох зэрэг төрөл бүрийн судалгааг эрчимтэй өрнүүлж байна.
ДНХ бүхнийг илчилнэ
Төрөлтийн нууцын талаар өгүүлдэг нэгэн телевизийн олон ангит кинонд байнга дурдагдаж байдаг нэг зүйл бол ДНХ-ийн шинжилгээ юм. Кино гэхээс илүүтэй бодит амьдрал дээр ч асар их хэмжээний өв залгамжлалын асуудал хөндөгдөхөд ДНХ-ийн шинжилгээ хийлгэх нь элбэг. Учир нь эцэг эхээс үр хүүхдэд өвлөгдсөн ДНХ юу юунаас илүү цусан төрлийн холбоотой эсэхийг нотолдог. Эцэг эх, хүүхдийн хоорондох ДНХ-ийн тэн хагас нь ижилхэн байдаг. Мөн төрсөн ах эгч дүүсийн хооронд ч 50%-н ДНХ хуваагддаг. Тийм ч учраас дээр дурдсан хуурамч Анастасиягийн тохиолдолд ч ДНХ-ийн шинжилгээгээр цусан төрлийн холбоотой эсэх нь батлагдсан байна.
Сүүлийн үед ихэнх ДНХ-ийн туршилтанд богино гинжин давталтын STR, Short Tandem Repeat шинжилгээний аргыг ашигладаг болсон. Энэ нь ДНХ-г бүхэлд нь уншихын оронд тухайн хүнээс хамаарч өөр өөр бүтэцтэй ДНХ-ийн хэсгийг сонгон шалгах арга юм. ДНХ-д хэд хэдэн нуклеотидын дараалал байдаг ба давталтын тоо нь хүн бүрд өөр өөр байдаг. Иймд хэд хэдэн давтан хэсгүүдийг судлан шинжлэх замаар хэн нэг хүнийг таних боломжтой болно. Яг л хурууны хээ шиг. Мөн хүн тус бүрийн цусан төрлийн холбоог ч тодорхойлж болно.
Цөмийн ДНХ-г шинжилдэг цорын ганц гинжин давталтын шинжилгээнээс ялгаатай нь митохондри ДНХ шинжилгээний арга юм. Уг аргаар эсийн үйлдвэр болох митохондрид байгаа ДНХ-г шинжилдэг юм. Митохондри ДНХ нь зөвхөн эхээс өвлөгдсөн байдаг тул энэ аргаар эх нь мөн эсэхийг тодорхойлох боломжтой.
Зарим хүүхдүүд эцэг эхийнхээ нүүр царай, нүд хөмсөг, алхаа гишгээ, тэр ч байтугай унтах зуршлыг нь хүртэл дуурайсан харагддаг. Ийм хүүхдийг шууд харахад л хэний хүүхэд гэдгийг хэлээд өгнө. Тэгээд ч “Цус худлаа хэлдэггүй” гэдэг шүү дээ. Энэ нь хүүхэд заавал эцэг эхийгээ дуурайдаг гэсэн утга юм.
Тэгээд ч тэр үү эрт дээр үеэс эцэг эх, үр хүүхдийн холбоог тэнгэрийн хувь зохиолоор холбогдсон, “цусан холбоо” гэдэг байв. Эцэг эхийн ген хүүхдийнх нь эд эс бүрд шингэсэн байдаг тул хэн ч бай өөрийн эцэг эхийг үгүйсгэх аргагүй юм. Эцэг эх, үр хүүхэд гэдэг харилцаа бол салгая гээд ч салгаж болшгүй нандин холбоо билээ. Энэхүү жам ёсны зүй тогтол бидэнд юу зааж өгөх гээ юм бол?
