Библи & Шинжлэх ухаан
Шинжлэх ухаанаас ч түрүүлж “алхдаг” Бүтээгчийн тэмдэглэлтэй танилцацгаая.
Дэлхийн аюулгүйн баталгаа, таталцлын хүч
Хүн төрөлхтөн таталцлын хүчний нөлөөн дор амьдардаг. Зөвхөн модноос унасан алим ч биш, бүхий л юмс дээрээс доош унадаг. Хүмүүн бид агаарт өндөр үсрэх гэж оролддог ч тэнгэрт хүрэх нь байтугай агаартаа хэдэн секунд ч байж чадахгүй тэр даруй буцаад уначихдаг. Ер нь цаг үргэлж таталцлын нөлөөн дор амьдардаг болохоор…
Агаарын жин, атмосферын даралт
“Миний өвдөг өвдөөд байна, бороо орох шинжтэй.” Эмээ маань өвдөг өвдлөө гэх болгонд бороо ордог юм. Үүлэрхэг бороотой өдрүүд үргэлжлэхээр хүмүүс сэтгэл санаа нь тавгүйрхэж, эсвэл “хамаг бие өвдлөө” гэдэг. Энэ нь зүгээр ч нэг төсөөлөл биш аж. Зарим хүн “Тэнгэр муудах нь, бие жаахан онцгүй байна” гэхээр бие нь…
Ургамал ногооны ухаан
Солонгосын сонин сэтгүүлд хааяа “Ургамлын парламент” гэсэн үг хэллэг тааралддаг юм. Энэ нь парламент үүргээ биелүүлэхгүй байж нийгэмд өндөр зардал гаргаж байгааг илтгэсэн ёж үг л дээ. Комд орсон, тархи нь ажиллагаагүй болсон өвчтөнийг мөн “хүн ургамал” гэж тодорхойлдог. Энэ мэтээр үүргээ гүйцэтгэх чадвараа алдсан аливаа зүйлийг эсвэл хүнийг ургамалтай…
Амьдрал аминаас эхэлдэг
Зураг зурах дуртай, мөн хорхой шавьж ажиглахаараа л баяр хөөр болдог нэгэн ганцаардмал охин байжээ. Тэрээр модны мөчир дээрээс чулуу юм уу үр гэмээр нэгэн хатуувтар зүйл олж харжээ. Тэрээр улирлын турш тухайн зүйлийн өөрчлөлтийг ажиглаж, зуржээ. Хавар болтол өнөөх зүйл нь гэрэлт далавч дэлгэн, тэнгэр рүү нисэн одов гэнэ.…
Эх үрийг холбох хүй ба эхэс
Нэгэн цагт бохир заваан гэгдэж, халдвартай хэрэггүй шавхарга мэт үзэгдэж ирсэн хүй, эхэс гэгч зүйл рүү одоо дэлхийн анагаах ухааны салбар ихээхэн анхаарал хандуулаад байна. Үүний цаадах учир шалтгаан нь эдгээрийн дотроос эд эсийн олон төрөлд хувиргах боломжтой үүдэл эс олноор илрүүлээд байгаа ажээ. Ялангуяа хүйгээс гарсан цус болох хүйн…
Байгалийн нарны эрчим хүчний систем, фотосинтез
Нар асар их хэмжээний эрчим хүч, энерги үйлдвэрлэж, тэр эрчим хүчнийхээ ихэнхийг гэрлэн хэлбэрээр сансар огторгуйд цацруулж байдаг. Нарны бүх зүгт цацруулж байдаг гэрлийнх нь ердөө 2,2 тэрбумны нэг хувь нь л дэлхийд хүрдэг. Үүнийх нь 30 хувь нь сансар огторгуй руу эргэн ойж, 70 хувийг нь л дэлхий шингээж…
Амийн зураг төсөл, ДНХ
“Өнөөдөр бид Бурхан амийг бүтээхдээ ашигласан хэлийг сурч байна. Бурханы хамгийн ариун, хамгийн эрхэм нандин бэлгийн нарийн төвөгтэй байдал, үзэсгэлэн төгөлдөр, ер бусын гайхамшгийг улам бүр биширч байна.” 2000 оны 6 сарын 26-нд хүний геномын анхны зураг төсөл гарчээ. 20-р зууны сүүлийн арван жилд шинжлэх ухааны салбарт хамгийн том төсөл…
Өөрийгөө хоослох ухаан, апоптоз
Навчис шаргалтах намар. Ид зунаар ногоохон навчсаа гайхуулж, өтгөн ой бий болгож байсан модод өдөр өдрөөр өнгөө өөрчлөн, навчсаа гүвнэ. Шаргалхан навчис хамаг хүчээ шавхан, гоёмсог өнгөө сүүлийн удаа бэлэглэчихээд хагдран унана. Унасан навчис ганцаардмал уйтай харагдаж мэдэх ч угтаа бол модод хангалттай их ус, шим тэжээл авч чадахааргүй нөхцөлтэй…
Шавьжнаас сурсан мэргэн ухаан, хамтын оюун ухаан
Нэг үүрний шоргоолжнууд хоол хүнсний үйрмэг зөөн, тун эмх цэгцтэйгээр жагсаалаар явна. Шоргоолжны цуваа явах замаа яв цав мэдэж байгаа аятай эхлэлийн болон төгсгөлийн цэгтээ дорхноо л нийлнэ. Биеэс нь хэдэн арав дахин том хоол хүнс төгс цуваа үүсгэн явах шоргоолжны сүргийн хөдөлгөөнөөр хормын төдийд л алга болно. Харин ганцаараа…
Атомын нэгдэл
Орчлон ертөнц тэр чигээрээ матери. Эргэн тойрноо хальт харахад л ус, агаар, хад чулуу гээд байгалийн зүйлс, түүнчлэн хуванцар винил гээд хиймэл зүйлс ч бүгд л материас бүтсэн байдаг. Материйг жижиг хэсгүүдэд хуваавал юу болох бол? Цааш задарч хуваагдахгүй болтол нь хуваах юм бол материйн үндсэн нэгж болох атом үлдэнэ.…
Үл үзэгдэх гараар барьж байдаг экологийн тэнцвэр
Хаан оцон шувууны зулзага хойд зүгийн аварга салхич шувууны (giant petrel) дайралтанд өртөж байна. Энэ бол олон үзэгчдийн сэтгэлийг түгшээж, зүрхийг нь шимшрүүлсэн нэгэн баримтат киноны нэг үзэгдэл. Боломж харан отож байсан аварга салхич шувуу эцэг эх нь эзгүй байх зуур нялх хаан оцон шувууд руу дайрна. Нэг бяцхан оцон…
Өөрчлөгдөшгүй мөнхийн хэм хэмжүүрийг хайх нь
Нэгэн ням гаргийн үдээс хойш хатагтай Ким гэрийнхэнтэйгээ цуг дэлгүүр хэсэв. Цаг агаар -2°C хэм сэрүүвтэр байсан тул тэд гадуур хувцсаа аваад машиндаа суулаа. Машиных нь GPS 5км орчим зайтай байдаг супермаркет хүртэл 20 минут явна гэж зааж байлаа. Юун түрүүнд эзэгтэй эхлээд нөхөртөө гутал авахаар явав. Нөхөр нь 275мм…
Үл үзэгдэх хүч, салхи
Салхи бол үл үзэгдэгч. Гэхдээ бид салхи байдгийг баттай мэдэрдэг. Найгах навчисаар, намирч хийсэх үс гэзгээр, эргэлдэх цаасан сэнсээр гээд шууд бусаар салхины хөдөлгөөн харагдаж байдаг болохоор тэр шүү дээ. Хэлбэр дүрсгүй салхины сүр хүч хүн төрөлхтний түүхийг ч хүртэл өөрчилсөн байдаг. 16-р зууны үед тулаанд ялагдаж байсан Англи улс…
Багаар ажиллаж, золиос туулан барьж босгох шоргоолжны хаант улс
Гудманд алхаж яваад доош харахаар бишгүй л харагдаж байдаг шавьж бий. Энэ бол шоргоолж. Гудамжинд төдийгүй модны холтос, сургуулийн тоглоомын талбай, бүр харамсмаар нь гэр, байшин дотор ч хүртэл явж байдаг. Эргэн тойронд хаа сайгүй таардаг өчүүхэн шавьж болохоор зарим хүн тэднийг төдийлөн ойшоодоггүй л дээ. Гэвч дэлхий дээр тэрхүү…
“Өөрийг минь” тусган харуулдаг толин тусгал мэдрэлийн эс
“Хайч, чулуу, даавуу” тоглохоор яагаад голдуу хайнцаад байдаг юм бол? Яагаад өөрийн мэдэлгүй гялс яг адилхан дүрс гаргадаг юм бол? Энэ тухайд Английн Лондонгийн их сургуулийн тархи, мэдрэлийн шинжлэх ухааны эрдэмтдийн баг нэгэн хөгжилтэй туршилтын үр дүнг нийтэлжээ. Тэд оролцогчдыг хоёулангийнх нь нүдийг боож, бас зөвхөн нэг хүнийх нь нүдийг…
Эхийн бие дэх амийн ус-амнион шингэн
Нэгэн сүү, сүүн бүтээгдэхүүний үйлдвэрийн сурталчилгаагаар усанд сэлж буй нярай гардаг. Толгойгоо ч даахгүй шинэ төрсөн нярай усанд сэлж байгааг хараад ихэнх хүмүүс үүнийг зураг авалтын тавилт гэж бодож байсан. Гайхалтай нь энэ үзэгдэл бол тавилт биш, бодит юм. Усан дотор нярай хүүхэд айх гэхээсээ илүү харин ч тухтай байдаг.…
Хорвоо ертөнцийг тольдох цонх, нүд
Утга зохиолын төрлөөр Нобелийн шагнал хүртсэн Хосе Сарамагогийн бичсэн “Сохор байдлын тухай эссэ” роман нь нэгэн хүн жирийн нэг өдөр машинаа жолоодож байгаад гэнэт сохор болж байгаагаар эхэлдэг. Удаа ч үгүй түүнийг асарч тойлж байсан эхнэр нь, эмчлүүлэхээр очсон эмнэлгийнх нь өвчтөнүүд, эмчилж байсан нүдний эмч нь гээд бүгд хараагүй…
Шинэ амийн эхлэл болох метаморфоз
“Та нар одоо усанд амьдардаг жирийн нэг авгалдай төдийхөн ч том болж, нас бие гүйцвэл биеэс чинь гэрэлтсэн тунгалаг гоёмсог далавч гарна. Тэр далавчаараа та нар тэнгэрт дураараа нисэн, цэцэг цэцгийн хооронд чөлөөтэй аялна.” Үлгэрт гардаг мэлхий аялж явахдаа харсан үзэсгэлэнт ертөнцийн талаар авгалдайнуудад хэлнэ. Харин авгалдайнууд төрсөн цагаасаа эхлэн…
Ширхэг үс бидэнд юу хүүрнэдэг бол
Саяхан Суурь Шинжлэх Ухааны Хүрээлэнгийн (IBS) Квантын Нано Шинжлэх Ухааны Төвийн зүгээс атомын хэмжээний1 мэдээлэл хадгалах бичил төхөөрөмжийг зохион бүтээж, тухайн салбарынхаа бүх шагналыг хүртсэн байдаг. Хүн төрөлхтөн бид микро эрин болох 20-р зууныг туулж, бичил нано технологийн эрин үе болох 21-р зуунд хөл тавиад байна. 1. Наног хэмжих нэгж.…
Дурсамж агуулдаг үнэр: Үнэрлэх мэдрэхүйн нууц
Заримдаа исгэсэн шар буурцагны өтгөрүүлсэн шөлний үнэр үдшийн тэнгэрийн хаяанаа жаргах наран туяаран байдаг төрсөн нутгийг маань болон мойнийсон гараараа нүд ирмэхийн зуур надад хоол хийж өгдөг ээжийг минь ихэд сануулдаг юм. Үүн шиг магадгүй хүн болгон тодорхой нэг танил үнэрээс болоод зурвасхан дурсамж гэнэт санаанд нь орсон тохиолдол байсан…